In onze Facebook Live beantwoordde notaris Joni Soutaer al jullie vragen over successieplanning en erfenissen. Hieronder een greep uit de meeste interessante topics!

Bij een erfenis erven de kinderen de “blote eigendom” van de nalatenschap, terwijl de langstlevende partner het “vruchtgebruik” erft. Maar kunnen de kinderen dat vruchtgebruik “kopen” zodat ze toch volle eigenaar worden?
Notaris Joni Soutaer: “Bij een huwelijk krijgt de langstlevende inderdaad het vruchtgebruik op de hele nalatenschap. Voor de gezinswoning – dus de woning waar de langstlevende woont – zijn er bijzondere regels. De kinderen of stiefkinderen kunnen de omzetting daar niet voor eisen. Zij kunnen de langstlevende dus nooit zomaar buiten gooien, geld eisen in de plaats of de woning verkopen. Er is dus – voor wat de woning betreft – een absoluut vetorecht voor de langstlevende. Dat geldt niet voor de andere goederen uit de nalatenschap. Daarvoor kunnen kinderen wel een omzetting vragen of vragen dat er een uitbetaling gebeurt.”

Wat moet ik mij voorstellen bij het “vruchtgebruik” op rekeningen?
“Een huwelijkspartner erft niet alleen het vruchtgebruik op de woning, maar bijvoorbeeld ook het vruchtgebruik op de rekeningen, de interesten dus. Maar dat brengt in de praktijk niets meer op. In zo’n situaties gaan wij dus altijd dat vruchtgebruik gaan omzetten. Het vruchtgebruik drukt men uit in een percentage, het wordt gewaardeerd in een bepaald bedrag. Hoe jonger je bent, hoe hoger de waarde van dat vruchtgebruik. Zo wordt de totale waarde van wat op een rekening staat verdeeld, verhoudingsgewijs. Zo zijn zowel de partner als de kinderen er iets mee.”

Komen er veel mensen over de vloer om hun kinderen te onterven?
“Dat is jammer genoeg een zeer vaak voorkomende vraag. Ik krijg die toch minstens twee keer per week van cliënten. Er zijn vaak problemen met de kinderen, soms voor heel domme dingen. Zo heb ik cliënten die hun kinderen al dertig jaar niet meer hebben gezien. Zo’n mensen moet ik dan vaak ontgoochelen: je kan je kinderen niet volledig onterven. Wat wel veranderd is, is de regel om te bepalen hoeveel je aan iemand kan geven. Vroeger was dat afhankelijk van het aantal kinderen. Vandaag niet meer. Ongeacht het aantal kinderen die je hebt, kan je de helft van je nalatenschap weggeven aan wie je wil.”

“In een testament kan je wel formeel neerschrijven dat je je kind onterft. Een kind heeft echter zijn beschermd erfdeel en kan na je overlijden toch zijn beschermd minimaal erfdeel opeisen. Dat hoeft niet via de rechtbank, maar kan gewoon via de notaris. Ik heb als notaris effectief één keer meegemaakt dat een erfgenaam zei dat ze het bedrag niet opeist, omdat ze al dertig jaar niet meer naar huis was gegaan. Maar dat is dan ook maar de enige keer dat ik dat heb meegemaakt… Je moet daar realistisch in zijn: de meeste vragen hun erfdeel wel degelijk op. Natuurlijk kunnen we daar niet over oordelen, elk verhaal is anders. Dat maakt onze job juist zo boeiend.”

Is een schenking voor iedereen nuttig… en hoe zit het met die 3 jaar regel?
“Nee. Minstens één keer per week adviseer ik cliënten juist om niet te schenken. Soms is het sop de kolen gewoon niet waard. In het klassiek verhaal van een koppel met twee kinderen die een gezinswoning van 250.000 euro heeft bijvoorbeeld, zal de besparing minimaal zijn. Het verschil tussen de schenkbelasting en de erfbelasting is dan niet zo hoog. Bovendien mag je niet vergeten: gegeven is gegeven. Je kan een schenking niet terugvragen. Heb je het gevoel dat je ’s nacht wakker zou liggen van je schenking, dan ben je nog niet klaar om te schenken. Dan doe je dat beter niet. Vergeet ook niet dat bepaalde premie’s en tegemoetkomingen vervallen als je een schenking doet. Dat moet dus per situatie bekeken worden. Maar soms is een schenking wel echt interessant. Dan maken we een hele berekening en vergelijking van de situatie met en zonder schenking.”

Waarom worden de rekeningen geblokkeerd bij een overlijden?
“Vanaf dat de bank weet heeft van het overlijden, zal ze inderdaad de rekeningen blokkeren. Het geld op de rekeningen moet toekomen aan de wettige erfgenamen, maar op het moment van het overlijden weet men nog niet met zekerheid wie de wettige erfgenamen zijn. De rekeningen worden dus als het ware ‘bevroren’ zodat mensen niet met het geld kunnen gaan lopen.

Maar wat met de facturen… of wat als mensen naar de supermarkt moeten om inkopen te doen?
“Veel mensen maken zich daar ongerust over. In sommige situaties kan je de mensen hier op voorhand over informeren, bv. wanneer iemand weet dat zijn partner zal overlijden. Belangrijk om te weten is dat er een “attest van erfopvolging” wordt opgemaakt. Dat is een attest die uitlegt wie de erfgenamen zijn. Op basis van dat attest zal de bank de rekeningen deblokkeren. In een ‘normale’, niet gecompliceerde zaak duur dat vier à zes weken. Tijdens die periode worden de facturen die gekoppeld zijn aan de begrafenis of de laatste ziekte betaald door de bank. De andere kosten kan je niet kan laten betalen. Maar de langstlevende huwelijkspartner heeft wel het recht om in die periode een bedrag tot 5.000 euro af te halen om die periode te kunnen overbruggen. In de praktijk levert dat niet zoveel problemen op. Het wordt wel ingewikkelder als we met erfgenamen zitten die schulden hebben of niet alle erfgenamen vinden… Dan duurt het allemaal langer. Onlangs zat ik met een cliënt die – uit angst en paniek – 25.000 euro had afgehaald bij de bank om zeker te zijn dat ze ging rondkomen. Na het overlijden is ze met die 25.000 euro cash willen teruggaan naar de bank, maar door de antiwitwaswetgeving heeft de bank het niet aanvaard. Zij zit nu met 25.000 euro cash thuis, wat absoluut geen ideale situatie is… Dus als de omstandigheden het toelaten, is het toch beter om je op voorhand te informeren over wat wel en niet kan.”

Merk je als notaris dat mensen soms echt vastzitten met hun papieren wanneer ze erven?
“Zeker. Vooral wanneer er een onverwacht overlijden is van jonge mensen. Dat gebeurt jammer genoeg ook. Wij vragen dan aan de erfgenamen wat er allemaal is. Maar natuurlijk hebben de erfgenamen daar vaak het antwoord niet op. Gelukkig kunnen wij als notaris één en ander achterhalen. We kunnen opzoekingen doen op het kadaster en de registratie om te kijken welke onroerende goederen er zijn. Wij kunnen ook bij de Nationale Bank van België nagaan welke tegoeden er zijn. Maar zich op voorhand voorbereiden is altijd beter. Dat kan bijvoorbeeld door een Izimi kluis te gebruiken. Dat is een digitale kluis die je ook via een app op je gsm kan bijhouden. Voordeel is dat je al je belangrijke documenten zoals groepsverzekeringen, bankgegevens, diploma’s, paswoorden… digitaal kan bewaren. Bovendien komen al je notariële akten die je getekend hebt vanaf 2015 automatisch in deze kluis terecht.  Maar nog belangrijker is dat je kan aanduiden dat de inhoud van je kluis bij je overlijden automatisch overgaat naar je erfgenamen. Zij krijgen op dat cruciaal moment een schat aan informatie en dat vergemakkelijkt de zaken uiteraard ook voor hen.”

Wil je de volledige opname van de Facebook Live (her)bekijken? Dat kan hier!

Meer info en tips op Notaris.be.