Op 11 februari om 12u praten we met onze notaris Goedele over de juridische aspecten van samenwonen en trouwen in onze Facebook Live. Maar waarom willen sommige mensen sowieso niet trouwen… en anderen absoluut wél? Notaris.be stelde de vraag aan socioloog Dimitri Mortelmans.

Er wordt vandaag minder getrouwd dan vroeger. Hebben we massaal bindingsangst gekregen?
“Er is in elk geval wel iets aan de hand. Nochtans, als je de huwelijkscijfers bekijkt dan zijn die vrij constant. Er is een lichte daling van 41.000 in 2003 naar 37.000 vandaag. Je zou dus kunnen zeggen dat er weinig verandert. Tot je naar de realiteit achter de cijfers gaat kijken. Dan zie je dat een derde van die huwelijken een ‘hertrouw’ is. Bovendien is de gemiddelde leeftijd bij een eerste huwelijk hoger. Dat zijn doorgaans koppels die eerst lange tijd hebben samengewoond en hun relatie uiteindelijk omzetten in een huwelijk.”

Trouwen is vandaag geen must meer om het ouderlijke huis te verlaten.
“Het idee van het Vlaanderen van de jaren 50 dat je pas op eigen benen kon staan door te trouwen, is nagenoeg volledig verdwenen. Maar bij een hertrouw zien we wel dat de vijftigers en zestigers, de babyboomers dus, wel nog veel belang hechten aan het huwelijk. Ze zijn dan wel opgegroeid in de sixties en ze hebben geen probleem meer met scheiden, maar zo vrijgevochten zijn ze nog niet dat ze het concept huwelijk totaal overbodig vinden.”
“De meerderheid van die generatie zal na een scheiding kiezen voor samenwonen of voor een latrelatie, maar er is toch een grote groep die opnieuw in het huwelijksbootje stapt. En doordat die generatie zo talrijk is, weegt dat aandeel door in de statistieken, wat maakt dat het huwelijkscijfer constant blijft.”

Wat vinden de zeventigers en tachtigers ervan dat hun kinderen en kleinkinderen zo massaal scheiden?
“Zij zijn nog sterk opgevoed met het christelijke geloof dat de mens niet kan scheiden wat God verbonden heeft. Voor hen is scheiden ondenkbaar. Zij zijn ook de reden waarom we vandaag nog zo’n hoog huwelijkspercentage hebben: met 38 procent is dat nog steeds de grootste relatiegroep. De oudste generatie heeft het er moeilijk mee dat hun kinderen en kleinkinderen scheiden, maar anders dan vroeger zullen ze zich er uiteindelijk wel bij neerleggen.”

Een deel van de babyboomers hertrouwt, maar de meesten onder hen kiezen voor samenwonen na een scheiding.
“Ja, dat klopt. Maar  een aanzienlijke groep uit die leeftijdscategorie kiest voor een latrelatie. Soms staan de kinderen in de weg, maar veel vaker is het de opgebouwde welvaart en onafhankelijkheid die men niet op het spel wil zetten. Dat geldt zeker voor vrouwen. Vaak hebben ze het huis kunnen inkopen na de scheiding en ervaren ze het als een opluchting om niet meer afhankelijk te zijn van een man. We hebben gezien in ons onderzoek dat mannen in een latrelatie veel vaker dan vrouwen de wens hebben om samen te wonen, maar dat de vrouw meestal de boot afhoudt. Mannen wil zorgen voor hun partner, willen die kostwinnersrol op zich nemen, maar stoten op een njet van de vrouw. Een latrelatie is ook de enige relatievorm waarin je op dat vlak van mening kan verschillen.”

Kan het zijn dat we onbewust oordelen dat een huwelijk een hiërarchie tussen man en vrouw inhoudt, terwijl bij samenwonen beide partners gelijkwaardiger zijn?
“Wel, vrouwen die een tweede huwelijk niet zien zitten, geven aan dat zij inderdaad een onevenwicht ervaren hebben in hun huwelijk. Nochtans ben je als samenwonenden even hard aan elkaar verbonden. Voor een stuk komt die interpretatie door de manier waarop het huwelijksmodel in de jaren 50-60 verkocht is aan de mensen.”

“Eeuwenlang werd er ofwel getrouwd om economische redenen, om een boerderij bijeen te houden bijvoorbeeld. Ofwel werd je uitgehuwelijkt om politieke redenen: graven en koningen arrangeerden de huwelijken van hun kinderen. Als het klikte tussen beide partners dan was dat mooi meegenomen. Daarom was ontrouw ook alomtegenwoordig en werd het ook aanvaard zolang je wat discreet bleef.”

“Na de Tweede Wereldoorlog heeft het huwelijk een ander karakter gekregen. Er werd een rolverdeling geïntroduceerd: hij werd de kostwinner en zij nam de zorgtaken op zich. En die rolverdeling zit er nog altijd diep ingebakken, ook bij samenwonenden. We zien wel dat bij tweeverdieners, of ze nu gehuwd zijn of samenwonend, dat machtsonevenwicht wat wordt afgevlakt omdat zij dan ook geld binnenbrengt. Maar wat de zorgtaken betreft: de mannen doen vandaag meer in het huishouden dan hun vaders en grootvaders maar hun aandeel blijft zeer beperkt. Uit een Brits onderzoek blijkt dat zelfs als de man werkloos is en de vrouw wel een job heeft, zij nog altijd zal koken als ze thuiskomt van het werk.”

Waarom vinden we trouwen soms zo’n grote stap? Fiscaal gezien worden samenwonende en getrouwde koppels  toch gelijk behandeld?
Wat de personenbelasting betreft wel, ja. Maar voor de bescherming van de zwakkere partner toe is er niks geregeld. Het aantal mensen dat samenwoont zonder zich wettelijk te laten registreren is een dark number en ik denk dat we onderschatten met hoeveel ze zijn. Die zien we niet terug in de statistieken en die zijn heel kwetsbaar. Je kan perfect ’s ochtends naar het werk vertrekken en thuiskomen in een leeg huis. Daar kan je niets tegen doen als je niet wettelijk samenwoont. Daarom pleit ik ervoor dat er automatisch bescherming wordt opgebouwd na een aantal jaren samenwonen.”

“Juristen zijn daar geen voorstander van, zij zeggen ‘ja, maar iedereen heeft toch de keuze om zich te laten beschermen’. Dat klopt, maar dan ga je voorbij aan het psychologische aspect. Als je voor dat pakket bescherming wil kiezen dan houdt dat in dat beide partners rond de tafel gaan zitten en gaan praten over hun relatie. Daar heerst bij sommige koppels een groot taboe rond, want de vraag stellen kan overkomen alsof de relatie in twijfel wordt getrokken. Hoger opgeleiden zullen dat gesprek wel nog aangaan, maar de meest kwetsbare koppels gaan die confrontatie uit de weg. Vandaag sluiten we als wetgever massaal de ogen voor de koppels die het kwetsbaarst zijn, met als argument ‘ze hebben toch de keuze’.”

“Pas op, ook hoogopgeleiden denken vaak ten onrechte dat ze beschermd zijn zodra ze kinderen hebben. Die kinderen genieten wel bescherming, maar de partners staan even ver. Wat wel aanvaard is, en dat is zeker een verdienste van de notarissen, is dat men een regeling treft wanneer er samen een huis wordt gekocht. Het bekende ‘beding van aanwas’, waarbij de langstlevende het deel van de overleden partner verkrijgt, is goed ingeburgerd.”

Vroeger was trouwen een vanzelfsprekende stap. vandaag is het geen maar één van de opties. Vanwaar die mentaliteitswijziging?
“We zien heel duidelijk een omslag in het jaar 2000. Waarom net dan? Daar hebben we geen verklaring voor. Ineens werd het aanvaardbaar om niet te trouwen. In de hoofden van jonge mensen was dat al aanvaard, maar vaak deed men het toch omdat de ouders het belangrijk vonden. Na 2000 zien we dat die druk van de familie volledig wegvalt. Vlaanderen heeft op dat moment massaal afscheid genomen van het idee dat een huwelijk een noodzakelijke stap is.”

“Overigens is het ook helemaal aanvaard om alleen te gaan wonen als men geen partner heeft. Vroeger was dat not done. Vandaag wordt het eerder een beetje gênant als je na je dertigste nog aan moeders rokken hangt.”

Om welke redenen trouwen jonge mensen vandaag dan toch, als ze het niet doen voor de familie en niet voor God?
“Om twee redenen: ofwel trouwt men wanneer er een grote gebeurtenis plaatsvindt. Ze krijgen een kind of kopen een huis en maken van die aanleiding gebruik om een en ander wettelijk te regelen. Maar daarnaast is er een tweede, veel frivolere reden: dertigers willen gewoon nog eens een vet feestje geven. Juristen mogen dan denken dat mensen bewust trouwen om zich te beschermen, in de praktijk is de reden vaak veel minder rationeel. Maar dat ze daardoor bescherming krijgen is natuurlijk mooi meegenomen.”

Trouwen is ook een kostelijke zaak, dat weegt misschien mee in de beslissing?
“Ja, en er is ook een hele industrie rond gebouwd. In de VS wordt trouwen als een statussymbool gezien. Daar is trouwen iets voor de hogere klasse die zich dat kan permitteren. Bij ons is dat niet het geval: vooral hoogopgeleiden kiezen ervoor om te gaan samenwonen, eerder dan voor een altaar te staan.”

“Wist je trouwens dat een witte trouwjurk niets te maken heeft met maagdelijkheid? Het belang van die witte jurk is ontstaan rond 1800. Er was toen geen wasmachine dus witte kleren kreeg je onmogelijk weer proper. Wie een zich een jurk kon permitteren om maar 1 keer te dragen, dat moesten wel rijke mensen zijn. Armen trouwden in hun gewone kleren. Het idee van maagdelijkheid is erbij gekomen toen de welvaartsstaat ontstond. In Rusland kwamen de armen in opstand en ook in Luxemburg en Duitsland rommelde het. De hogere klassen waren echt bang dat de onrust naar hier zou overslaan. Daarom werden aan gehuwden toen allerlei rechten toegekend zodat de lagere klasse geen reden had om in opstand te komen. Dat is het moment waarop het gezin de hoek van de samenleving werd. Als de kinderen binnen een huwelijk worden geboren, dan krijgen ze eten en kleren en kunnen ze naar school. Dan worden het brave burgers. Dat was de redenering. En alles wat buiten het huwelijk geboren werd, bastaarden dus, daar kon niks goeds van komen, die kwamen in weeshuizen terecht. Het gezin was cruciaal voor een stabiele samenleving.”

Vroeger trouwde men tot de dood ons scheidt. Geven we het vandaag te snel op?
“Als je vandaag trouwt dan heb je één kans op twee dat je huwelijk standhoudt. Wie trouwt weet dus dat het misschien niet voor eeuwig is, maar de intentie om in de goeie helft te zitten is er wel altijd. We hebben in ons onderzoek gevraagd aan mensen die gescheiden zijn of ze daar spijt van hebben. Dat zijn er maar heel weinig. Wat er wel is, is ontnuchtering als blijkt dat ze in een nieuwe relatie op dezelfde obstakels botsen. Een relatie houdt nu eenmaal conflicten in.”

Samenblijven voor de kinderen, is dat een goed idee?
“Het is een misvatting te denken dat men vroeger samenbleef voor de kinderen. Wat mensen het meest afschrikte was het taboe dat rond scheiden hing. Zelfs in de jaren zeventig waren de gevolgen voor wie gescheiden was nog erg verregaand. Katholieken werden verstoten uit hun parochie, die hadden geen enkel sociaal vangnet. En bovendien hadden vrouwen meestal niet de middelen om bij hun partner weg te gaan. Maar kinderen wegen uiteraard mee in de beslissing, zowel bij gehuwden als bij samenwonenden. Al stellen we vast dat koppels met kinderen het wel langer volhouden, maar uiteindelijk toch stranden.”

Zijn we dan ook niet beter gelukkig gescheiden dan ongelukkig getrouwd?
 “Zeker. Uit onderzoek blijkt dat kinderen van gescheiden ouders hoger scoren op welbevinden dan kinderen die in een conflictueuze relatie opgroeien. Natuurlijk zijn kinderen in een harmonieus gezin het best af, maar het is beter voor de kinderen om uit elkaar te gaan dan om langdurig in een conflictueuze relatie te blijven. Op voorwaarde dat het geen vechtscheiding wordt, want dat is het ergste wat je je kinderen kan aandoen. Ouders zeggen in een vechtscheiding altijd dat ze het doen in het belang van hun kinderen, maar ze zien niet dat ze die kinderen ondertussen massaal schade berokkenen.”

Tekst: Eva Van den Eynde – Foto’s: Jan Crab en Lies Engelen

Alles wat je moet weten over samenwonen en trouwen