Wie erft je vermogen als je geen naaste familie of partner meer hebt? Niet de leukste vraag om over na te denken, maar wel nodig om problemen achteraf te vermijden. Een paar keer per jaar krijgt notaris Maarten Duytschaever te maken met een nalatenschap waar er geen dichte erfgenamen zijn, noch een testament. “Dat zijn complexe dossiers met vaak onverwachte problemen. Ze vragen veel tijd en het is moeilijk om mensen gelukkig te maken.”

“In dossiers waar de overledene geen naaste familie meer heeft en geen testament heeft nagelaten, moeten we eerst zien te achterhalen wie de erfgenamen zijn. Krijgen we hierover geen informatie, dan zoeken we eerst in de registers van de burgerlijke stand. Als dat niets oplevert, dan moeten we een genealoog aanstellen die dieper in de stamboom van de overledene gaat graven. Dat neemt al snel enkele maanden in beslag. Daarbij komt dat je in Vlaanderen een nalatenschap binnen de vier maanden bij de fiscus moet aangeven. Wanneer de erfgenamen te weten komen dat ze erfgenaam zijn, is die termijn vaak al verstreken. Je kunt wel een verlenging van die termijn aanvragen, maar dat is allemaal niet zo simpel.”

“Momenteel heb ik een dossier lopen waarbij uit onze zoektocht blijkt dat er verschillende erfgenamen in het buitenland wonen. Tot in Canada toe. Al die mensen moeten we op de hoogte brengen en om medewerking vragen. Pas als iedereen een volmacht geeft, kunnen we verdergaan met het dossier: de gelden deblokkeren en de eigendommen verkopen. Daarvoor werk ik samen met buitenlandse collega’s. En hoewel dat tegenwoordig vlotter verloopt dan vroeger, neemt dat toch ook weer extra tijd in beslag.”

Nadat de notaris alle erfgenamen geïdentificeerd heeft, moet er nog uitgeklaard worden wát er allemaal te verdelen valt. “Ik had onlangs een cliënt die erfde van een verre neef maar geen idee had wat die man allemaal bezat. Hij wist wel dat zijn verre neef een huis had, maar voor de rest was het gissen. Hij moest dus het huis gaan uitkammen om te zien of er ergens rekeningafschriften lagen en zo. We kunnen die zaken ook opzoeken via de diensten van Febelfin, de Belgische bankenfederatie.”

Aanvaarden of verwerpen
Het is belangrijk om te weten wat er te erven valt want als erfgenaam kun je kiezen om de nalatenschap te aanvaarden of te verwerpen. Een derde optie is aanvaarden onder voorwaarde van boedelbeschrijving. Dan aanvaard je de erfenis pas nadat je zeker weet dat je niet meer schulden moet betalen dan wat er in de nalatenschap aanwezig is.
“Mensen die erven van verre erfgenamen hebben meestal helemaal geen idee van het vermogen van de overledene, wat de beslissing extra moeilijk maakt. De verantwoordelijkheid van de notaris is ook groot, want die moet de erfgenamen zo correct mogelijk informeren op basis van de soms beperkte informatie die hij of zij bezit.”

Mensen die erven van een ver familielid of van een ‘vreemde’ zoals een goede vriend of een buur, vallen in de hoogste schijf successierechten. Zij moeten soms tot meer dan 50 procent belastingen betalen op wat ze erven. “Ik heb geregeld verontwaardigde mensen aan de lijn. Ze zijn kwaad omdat ze zoveel moeten betalen op iets wat hen nagelaten wordt. Helaas kan ik daar als notaris niets aan veranderen, dat is de wet.”

“Wanneer er meerdere erfgenamen zijn, rijst de vraag: wie gaat die successierechten betalen? Betaalt iedereen zijn eigen deel? Of worden de successierechten betaald met het geld uit de nalatenschap? Dikwijls moet er eerst een eigendom verkocht worden om de successierechten te kunnen betalen. Daarvoor moeten alle erfgenamen hun volmacht geven. Als er dan iemand is die niet wil meewerken, …tja, dan loopt het dossier vast. De andere erfgenamen geraken dan gefrustreerd. ‘Alé, waarom moet dat nu allemaal zo lang duren’, hoor ik vaak. Maar ja, je kunt maar zo vlug vooruitgaan als de traagste hé.”

Notaris Duytschaever raadt iedereen die geen naaste familie meer heeft aan een testament op te maken of op voorhand aan successieplanning te doen. “Een paar weken geleden ontmoette ik een cliënte en haar nichtje in het rusthuis waar de dame net haar intrek had genomen. Ik heb toen uitgelegd dat het nichtje veel belastingen zou moeten betalen na het overlijden van haar tante omdat ze geen naaste familie zijn. Het nichtje reageerde meteen dat ze niets van haar tante wil zolang deze nog leeft. Een reactie die ik vaak zie en zeker begrijp. Geld is nog steeds een delicaat onderwerp. Toch is schenken de beste oplossing om te voorkomen dat het nichtje hoge belastingen zal moeten betalen op het vermogen van haar tante.”

Maarten Duytschaever: “Als je geen kinderen, noch broers en zussen of dichte neven en nichten hebt, maak dan een sluitend testament op. Anders is het achteraf gegarandeerd miserie, zowel voor de erfgenamen als voor de notaris.”

Onduidelijk testament
Notaris Duytschaever vestigt daarbij ook nog de aandacht op de fiscale regel die zegt dat alles wat binnen de drie jaar vóór het overlijden weggeschonken wordt, fiscaal meetelt in de nalatenschap. “Stel dat jij een kleine som erft van een verre nonkel. Je kent hem niet, maar besluit om de nalatenschap toch te aanvaarden. Uit het fiscaal onderzoek achteraf blijkt dat je nonkel tijdens zijn leven al veel geld weggeschonken had aan iemand anders de laatste drie jaar voor zijn overlijden. Wanneer de fiscus er niet in slaagt die begunstigde op te sporen, dan zal jij als erfgenaam ook successierechten moeten betalen op die som. Gelukkig heb ik dat in mijn carrière nog nooit meegemaakt.”

Wat de notaris wél al meemaakte, was een onduidelijk testament. “Jammer genoeg komt dit dikwijls voor. Ik had ooit een dossier waarin een man, zonder kinderen of naaste familie, een deel van zijn vermogen naliet aan zijn beste vriend. In zijn testament specifieerde hij wel niet wie al de rest kreeg. En ja, dan ben je weer vertrokken met je zoektocht naar alle verre neven en nichten. Het is dus belangrijk om in je testament je volledige vermogen te beschrijven of, doe je dit niet, minstens te beschrijven aan wie ‘al de rest van je vermogen’ toekomt. Anders krijgen de achtergeblevenen zonder twijfel problemen.”

De boodschap van notaris Duytschaever is dus duidelijk: “Als je geen kinderen, noch broers en zussen of dichte neven en nichten hebt, maak dan een sluitend testament op. Anders is het achteraf gegarandeerd miserie, zowel voor de erfgenamen als voor de notaris.” (lacht)

Meer info op Notaris.be

Tekst: Bo Bogaert – Foto: Thomas De Boever