Van één ding zijn we zeker: op een dag zullen we sterven. Je kan dus maar beter je voorzorgen nemen en met je dierbaren bespreken wat er met je nalatenschap moet gebeuren. In alle openheid. Toch durven weinigen dat gesprek aan te gaan. Sterven wordt doodgezwegen. Maar waarom? En hoe kunnen we dat taboe overwinnen?

We kunnen het een leven lang negeren, maar de dood is onvermijdelijk. Toch vinden we het zo moeilijk om erover na te denken. Alsof we het noodlot uitlokken door te praten over onze sterfelijkheid. Voor rouwtherapeute Claire Vanden Abbeele is de dood een rode draad doorheen haar werk en haar leven. Zij ziet dagelijks hoe mensen worstelen met de eindigheid van hun bestaan en dat van hun dierbaren. “Zelfs tot op hun sterfbed blijven sommige mensen ontkennen dat het einde nadert. Omdat ze de confrontatie niet aankunnen, omdat ze bang zijn”, zegt Claire Vanden Abbeele.

Hoe komt het dat we het zo moeilijk vinden om over de dood te praten?

“Voor de familie is het een drempel om het onderwerp op tafel te gooien wanneer iemand zwaar ziek is, omdat ze niet weten hoe ze het moeten aanbrengen. Het kan lijken alsof ze de moed opgeven of dat ze zouden willen dat het snel gedaan is. Maar zelfs mensen die palliatief zijn krijgen het soms niet over hun lippen. Ik heb een cliënte gehad, een vrij jonge, intelligente vrouw met kanker, die uitbehandeld was. Toen ik haar voorzichtig aansprak of ze al regelingen had getroffen voelde ze zich beledigd. Alsof het onherroepelijk werd zodra we het daarover zouden hebben. Alsof ze dan het laatste sprankeltje hoop op een mirakel zou opgeven.”

“Terwijl je dat eigenlijk al veel vroeger moet op papier zetten, je moet niet wachten tot je ziek bent of oud, je kan ook plots doodvallen. We willen dat niet horen, maar dat gebeurt wel. Ik heb mijn vader zo verloren. Hij was 56 en gezond en plots viel hij op een avond dood. Dat was natuurlijk heel ingrijpend voor mij en het heeft er mee toe geleid dat ik me daarin ben gaan verdiepen en dat ik nu mensen help om om te gaan met de dood.”

Veel mensen zouden dichtklappen als ze zoiets meemaken en het onderwerp nog angstvalliger gaan vermijden. 

“Bijna iedereen is bang voor de dood. Het wordt niet als iets natuurlijks gezien, terwijl het wel bij het leven hoort. Sommige mensen gaan alle foto’s en herinneringen van iemand wegdoen als die sterft omdat ze er niet meer aan willen denken. Dat is pijnlijk, zo wis je iemands bestaan uit.” 

Helpt het als je gelovig bent? Sta je anders tegenover de dood als je ervan uitgaat dat het daar niet stopt?

“Ik neem aan dat mensen die gelovig zijn misschien meer gemoedsrust hebben, maar het neemt toch de drempel niet weg om over hun nalatenschap te praten, merk ik. Terwijl, of je nu gelovig bent of niet dat staat los van het feit dat je je voorzorgen moet nemen voor de mensen die je achterlaat. Het is een kwestie van zorgen voor de mensen die je graag ziet. We vinden het tijdens ons leven zo belangrijk om voor onze dierbaren te zorgen. Op een bepaalde manier laten we hen in de steek door geen regelingen te treffen voor wanneer we er niet meer zijn. Onze dood maakt veel verdriet los bij onze nabestaanden, het kan een hele hulp zijn als ze zich ten minste niet met praktische zaken moeten bezighouden op dat moment, maar dat ze kunnen focussen op hun rouwproces.”

Zijn mensen bang dat er conflicten zullen ontstaan?

“Absoluut. We willen de vrede bewaren en zeker geen oud zeer naar bovenhalen. Maar door het er bij leven niet over te hebben stellen we het uit tot na onze dood en dan moet er uiteindelijk toch rond de tafel gezeten worden. Wat ik wel zie veranderen door de jaren is dat mensen conflicten of oude ruzies proberen te omzeilen door hun nalatenschap rechtstreeks aan de kleinkinderen te geven. Soms is er ruzie met een van de kinderen maar wil men de kleinkinderen toch niet tekort doen en dat wordt dan zo opgelost. Wat op zich geen slechte zaak is, lijkt mij. Vaak lukt het dan wel om de dingen officieel op papier te zetten bij een notaris.”

Gebeurt het vaak dat er ruzie ontstaat door een nalatenschap?

“Vaak komen na een overlijden sluimerende conflicten aan de oppervlakte en soms escaleert de situatie. Zo ontstaan er ruzies die hadden kunnen vermeden worden als men de moed had gehad om de dingen bij leven bespreekbaar te maken. Een nalatenschap kan het lelijkste in de mens naar boven halen. De maskers vallen af, er wordt gesjoemeld om zoveel mogelijk zelf te krijgen of men gunt broers of zussen niets. Het is soms onvoorstelbaar welke gevolgen dat kan hebben. Jij beslist wat er met jouw nalatenschap gebeurt. Als je dat in alle transparantie doet maak je de kans kleiner dat er ruzies ontstaan. Je hebt geen garantie, maar je hebt dan in elk geval je verantwoordelijkheid genomen. Want door niets te doen, doe je ook iets, namelijk je legt de verantwoordelijkheid bij je nabestaanden. Mensen denken ook vaak dat familieruzies bij hen niet kunnen gebeuren, dat ze hecht genoeg zijn. Maar als er dan een nalatenschap verdeeld moet worden, kan alles soms snel op losse schroeven komen te staan.”

Om meer te weten, klik hier.

Welke factoren leiden het vaakst tot conflicten?

“Heel vaak weegt het emotionele door. Ook als het gaat om de financiën ligt er meestal een andere reden achter. Men voelt zich door de overledene niet rechtvaardig behandeld. Het is natuurlijk geen wiskunde. Rechtvaardigheid is niet per definitie hetzelfde als alles in gelijke delen verdelen. Vaak gaat het erover dat een van de kinderen de laatste levensjaren veel gezorgd heeft voor een ouder omdat hij of zij dichtbij woonde. Heeft die dan recht op een groter deel van de koek of niet? Als zoiets op voorhand besproken wordt zie je dat de broers en zussen daar vaak begripvol tegenover staan, maar ze willen niet voor een voldongen feit komen te staan en dat heb je wel als er niet over gepraat wordt. Zo ontstaat er soms wrok naar de overledene toe. Soms is er discussie over een voorwerp met een sterke emotionele waarde. Ook dat zijn dingen die makkelijk vermeden kunnen worden met een open gesprek.”

Zie je soms families die het wel transparant en sereen aanpakken?

“Ja dat gebeurt ook en het is mooi om te zien hoe dingen dan uitgesproken worden die al zo lang op iemands hart liggen. Ik had eens een jong gezin in therapie waarbij de moeder zwaar ziek was. Ieder mocht om de beurt iets zeggen dat hij of zij nog kwijt wou maar nog niet de kans of de moed voor gehad had. Daar kwamen eerlijke gesprekken uit voort waarbij een van de kinderen zei dat ze zich altijd wat achtergesteld voelde. Door dat aan te kaarten kon dat uitgepraat worden. Toen de moeder zelf aan het woord was vertelde ze iets wat ze al vele jaren meesleepte: ze had als jonge vrouw een abortus gehad en dat woog op haar. Haar oudste zoon antwoordde dat hij het zo jammer vond voor haar dat ze dat geheim al die jaren alleen had moeten dragen, dat ze dat verdriet niet had kunnen delen. Dat was een ontroerend moment voor dat gezin.”

Merkt u dat we anders omgaan met de dood dan vroeger?

“Wat ik merk is dat mensen wel bijvoorbeeld vaker hun memoires neerschrijven. Ze willen de herinnering aan hun leven nalaten aan hun kinderen en kleinkinderen. Ook hun begrafenis leggen mensen vaker vast, tot in de kleinste details. Blijkbaar hebben we het daar makkelijker mee dan met de materiële dingen die we nalaten. Maar het is een stap in de goede richting. De erfovereenkomst is ook een positieve stap in dat proces, het verlaagt de drempel om erover te praten. Je merkt wel dat dat nog wat ingang moet vinden omdat het nog niet lang bestaat. Een bewustmakingscampagne zou misschien geen slecht idee zijn om het thema bespreekbaar te maken. Ik denk dat mensen daar wat begeleiding in nodig hebben.” 

Stel dat je de moed gevonden hebt om over je dood na te denken, hoe pak je het dan concreet aan?

“Ik stel de mensen altijd voor om eerst gewoon voor zichzelf op een blad neer te schrijven wat ze willen dat er gebeurt met hun nalatenschap. Niet alleen de materiële dingen maar ook wie er bijvoorbeeld voor de kinderen moet zorgen als die nog minderjarig zijn. Zo denk je er zelf concreet over na. Als je voor jezelf weet wat je wil, dan kan je je partner betrekken en je kinderen en samen praten over wat je hebt genoteerd. En dan kan je ten slotte dat document in een officiële vorm gieten bij een notaris. Die tussenstappen maken het makkelijker en ze geven je de tijd om er grondig over na te denken.”

“Stel dat je bijvoorbeeld je lichaam aan de wetenschap wil schenken. Dat is heel nobel, maar dat heeft consequenties die je nabestaanden wel graag willen weten op voorhand. Ik heb het meegemaakt dat de nabestaanden niets wisten van die wens van hun vader. Het heeft uiteindelijk een jaar geduurd voor dat lichaam werd vrijgegeven na het wetenschappelijk onderzoek. Maar dat betekent dat de nabestaanden ondertussen niet echt aan hun rouwproces kunnen beginnen.”

U bent voortdurend met de dood bezig, maakt dat u niet pessimistisch?

“Integendeel. Door mij ervan bewust te zijn dat elke dag de laatste kan zijn sta ik net positiever in het leven. Ik stel geen dingen uit en zorg er elke dag voor dat ik tevreden kan terugblikken. Ik zie in mijn omgeving soms hoe mensen in een een ongelukkige relatie blijven of hun dromen uitstellen. Maar je moet vandaag leven, niet pas na je pensioen. De dood hoort bij het leven dus ik vind dat we daar moeten kunnen over praten op een natuurlijke manier. Maar we zijn bang voor de emoties die zouden loskomen. Nochtans voelen mensen zich altijd opgelucht zodra ze het bespreekbaar hebben gemaakt. Het creëert gemoedsrust te weten dat alles geregeld is. Heel vaak zeggen ze dan: “ik had dit al veel eerder moeten doen”.”

De erfovereenkomst
Als gevolg van het nieuwe erfrecht dat in werking trad op 1 september 2018 is het onder bepaalde voorwaarden toegelaten om afspraken te maken over een toekomstige nalatenschap. Of meer specifiek: de voordelen en schenkingen tussen kinderen te vergelijken en wat recht te trekken.  Schenkingen worden in principe immers aangerekend op het erfdeel van de begunstigde erfgenamen. Daarom is het belangrijk dat er geen onduidelijkheden bestaan over de schenkingen of andere voordelen en hun waarde. Met een erfovereenkomst kunnen families anticiperen op toekomstige conflicten hierover. Omdat erfovereenkomsten een grote impact hebben op de erfenis van de kinderen is het opstellen van deze overeenkomsten onderworpen aan strenge formaliteiten en termijnen. Wil je meer informatie over erven, zijn vermogen overdragen, de erfovereenkomst en zo veel meer? Bekijk dan onze brochures en infofiches.

Lees meer in onze brochure over de erfovereenkomst: